Farklı Aspergillus ve Penicillium türleri tarafından üretilen bir toksin olan okratoksin A, gıdaları en çok kontamine eden mikotoksinlerden biridir. Aynı zamanda, sudan zarar gören evlerin ve ısıtma kanallarında da sık rastlanan bir kirleticidir. İnsan maruziyeti, kontamine gıda ürünlerinin, özellikle kontamine tahıl ve et ürünlerinin yanı sıra kahve, şaraplık üzüm ve kuru üzüm tüketimi yoluyla gerçekleşebilir. Toksin, insan kanı ve anne sütü de dahil olmak üzere hayvanların doku ve organlarında bulunmuştur. Okratoksin A, çoğu toksik madde gibi, türe ve cinsiyete özgü büyük toksikolojik farklılıklara sahiptir.
İnsan ve Hayvan Sağlığına Etkileri Nelerdir?
- Kanserojen Bir Toksin Olması: Okratoksin A (OTA), böbrek fonksiyonlarını etkileyen kronik bir nefrotoksindir. OTA’nın kan dolaşımında uzun bir yarılanma ömrü vardır, bu nedenle gıdalarda OTA’nın yaygın olduğu bölgelerde, sağlıklı insanların kanı düzenli olarak bu toksinden saptanabilir miktarlarda içerir. OTA ayrıca kanserojen özelliklere sahiptir, ancak kanserojenlik mekanizması bilinmemektedir. Hayvanlarda kanserojen etkilerin nefrotoksisiteden daha az önemli olduğu düşünülmektedir. OTA, her türden hayvan için bariz bir şekilde toksik olmasına rağmen, insanlardaki etkileri belirsizliğini koruyor ve tartışma konusudur. Hem genotoksik hem de genotoksik olmayan etki biçimleri düşünülmektedir. Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı, deneysel hayvan çalışmalarında yeterli kanserojenlik kanıtına dayanarak, insanlarda yetersiz kanıtlara rağmen OTA’yı olası bir insan kanserojeni (Grup 2B) olarak sınıflandırmıştır.
- Nörotoksisite: Okratoksin A, beyin, özellikle beyincik (Purkinje hücreleri), ventral mezensefalon ve hipokampal yapılar ile güçlü bir ilişkiye sahiptir. Hipokampus ile ilişkisi, Alzheimer hastalığının patogenezi ile ilgili olabilir ve kemirgenlerde uygulaması, hipokampal nörodejenerasyonu indükler. Okratoksin, Parkinson hastalığının yatağını oluşturan striatal dopaminin akut tükenmesine neden olur, ancak incelenen beyin bölgelerinin hiçbirinde hücre ölümüne neden olmaz. Zheijiang ve Kiel Üniversiteleri, okratoksinin Alzheimer ve Parkinson hastalıklarına sebep olabileceğine dair bulgular elde etmişlerdir. Bununla birlikte, çalışmalar in vitro olarak gerçekleştirilmiştir ve insanlar için doğru çıkarımlarda bulunulamayabilir. Gelişmekte olan beyin, okratoksine karşı çok hassastır, bu nedenle hamilelik sırasında dikkatli olunması gerekir.
Gıdalarda Okratoksin Kalıntı Seviyesi Ne Olmalıdır?
| Bölge / Ülke | Gıda Kalıntı Sınırı (MRL – PPB/KG) |
| AB / Türkiye | 10 ppb |
| ABD | Gıdada 0-50 ppb Yemde 0-1000 ppb |
| Çin | Okratoksin A limitleri gıda maddesinin çeşidine göre değişmekte olup, 5 – 10 ppb arasındadır. |
